Mehmet Şimşek
Getty ImagesAJ Minotti’nin üç çocuğu da Minecraft oynamayı çok seviyor. 10 yaşındaki ikiz kızları ve 6 yaşındaki oğlu, oyundaki sınırsız sanal bloklarla sürekli bir şeyler inşa ediyor.
ABD’nin Ohio eyaletinde pazarlama alanında çalışan Minotti, çocuklarının ortaya çıkardığı şeyler karşısında bazen şaşkına döndüğünü söylüyor.
Kızlarından biri yakın zaman önce, “Baba, sana bir şey göstermek istiyorum” diyerek yanına geldi. Nintendo Switch ekranını tutarak, avatarının bir şelalenin önünde durduğunu gösterdi. Oyundaki bir düğmeye bastığında, şelale durdu ve bir mağaranın girişi açığa çıktı.
İçeride, topladığı eşyalar için sergi alanının olduğu ışıklı bir yeraltı sığınağı vardı.
Minotti hayranlık içerisinde “Bildiğin yer altı malikanesi gibiydi” diyor.
“Gerçekten çok etkilendim.”
Kızı, bazı YouTube videolarını takip etmiş ama çoğunlukla tasarımı kendi başına yapmış.
Minotti, “Bu, benim çocukken bilgisayarda bir şeyler üretmeye çalıştığım zamanlardaki hislerimi hatırlatıyor” diye devam ediyor.
Minecraft, tüm zamanların en popüler video oyunlarından biri. İlk olarak 2009 yılında piyasaya sürülen oyun, 2023 yılına kadar 300 milyondan fazla kopya sattı.
Roblox ve Terraria gibi benzer oyunlarla birlikte, her yaştan oyuncu tarafından oynanıyor.
Çocuklar saatlerce bu oyunu oynayabiliyor. Bu, dikkat dağıtıcı sayısız unsuru göz önünde bulundurduğumuzda çağımızda pek de kolay bir şey değil.
Bazı ebeveynler, çocuklarının Minecraft’a olan ilgisinin bir tür takıntıya hatta bağımlılığa dönüşebileceğinden endişe ediyor. Çocuklarını ekrandan uzaklaştırmaya çalışırken zorlanan ebeveynler bile var.
Minecraft’ın popülaritesi o kadar büyük ki, yakında çıkacak bir Hollywood filmine ilham kaynağı oldu. Jack Black ve Jason Momoa’nın başrollerinde yer aldığı A Minecraft Movie, Nisan 2025’te vizyona girecek.
Psikolojik ve evrimsel nedenler
Uzmanlara göre, Minecraft ve benzeri oyunların başarısının ardında derin psikolojik ve hatta evrimsel faktörler yatıyor.
Bu tür oyunlar, insan doğasında var olan bir içgüdüye hitap ediyor. Türümüzün başarısının temelini oluşturan bir içgüdü: İnşa etme isteği.
Çocukların her zaman bir şeyler inşa etmeye bayıldığını biliriz. Bu kimi zaman kumdan kaleler, ağaç evler, kimi zaman da oyun hamurları ve oyuncak bloklar olabiliyor.
Minecraft ise bunun dijital bir versiyonu gibi.
Peki, çocukları bir şeyler inşa etmeye çeken şey tam olarak nedir?
Getty ImagesABD’nin Massachusetts eyaletindeki Boston College’da çocukların öğrenme yöntemleri üzerine çalışan psikolog Peter Gray, tüm memelilerin gençken oyun oynadığını belirtiyor.
Örneğin, yırtıcı hayvanlar avlanma yeteneklerini geliştirmek için oyun oynuyor. Av olan hayvanlar ise kaçma ve saklanma pratiği yapıyor.
Gray, “Oynadıkları oyunlar, onlar için hayatta kalma ve üreme açısından en önemli becerileri geliştirir” diyor.
İnsanlar ise büyük ölçüde hayatta kalmalarını kulübelerden av malzemelerine kadar bir şeyler inşa etmeye borçlu. Gray, bu yüzden de doğal seçilimin insanları inşa etmeye yönelik güçlü bir oyun oynama dürtüsüyle donattığını belirtiyor.
Gray, çocukların da dil ve hayal gücü kullanarak oynadığını veya kuralları ve sosyal etkileşimi merkeze alan oyunlar yarattığını belirtiyor. Gray’e göre tüm bunlar sanki yetişkinliğe hazırlık sürecinin bir parçası gibi görünüyor.
Çocukların nasıl ve ne inşa ettiğinin, yaşadıkları kültüre göre değişiklik gösterebileceğini aktaran Gray, “Bugün çocukların bilgisayar başında oyun oynamaktan keyif almalarına şaşırmamalıyız. Bu bizi rahatsız da etmemeli ” diyor.
“Buna üzülmek yerine, onların içgüdüsel olarak gelecekte ihtiyaç duyacakları becerileri geliştirdiğini kabul etmeliyiz.”
Minecraft’ı özel kılan ne?
Getty ImagesNew York Üniversitesi’nde bilgisayar bilimcisi olan Julian Togelius, henüz üç yaşındaki oğlunun bile oyuncak trenleri için tüneller inşa etmeye çalıştığını fark ettiğini anlatıyor. Yaşı ilerledikçe, bilgisayar oyunlarının kaçınılmaz olarak ilgisini çekeceğini düşünüyor.
Togelius’a göre, Minecraft gibi “sandbox” [oyuncuların serbestçe gezinebildikleri ve doğrusal ilerlemeyen bilgisayar oyunları için kullanılan bir teknolojik terim] oyunları, çocuklara keşfetme ve yaratıcılık özgürlüğü sunduğu için çok cazip geliyor.
Geleneksel bilgisayar kullanımı karmaşık olabilirken, Minecraft gibi oyunlar kolay ve sezgisel bir şekilde üretme fırsatı veriyor.
Togelius, “Minecraft’ta bir şeyler oluşturmak, doğrudan ve basit” diyor ve ekliyor:
“Kod yazmaktan çok daha kolay.”
Ancak sadece inşa etme değil, oyunun sunduğu farklı modlar da çocukları içine çekiyor.
“Survival Mode” (Hayatta Kalma Modu), oyuncuların düşmanlarla savaşmasını ve hayatta kalmaya çalışmasını gerektiriyor.
Ayrıca, oyunun sosyal bir yönü de var. Çocuklar, yüz yüze görüşemedikleri arkadaşlarıyla çevrimiçi olarak Minecraft içinde buluşabiliyorlar.
Minecraft ve çocukların kişilikleri
Togelius, Minecraft oynayanların oyun içindeki davranışlarının kişilik özelliklerini nasıl yansıttığını incelediği bir araştırmaya imza attı. Oyunun sunduğu özgürlük sayesinde, oyuncuların kendilerini daha kolay ifade edebildiğini savunuyor.
Örneğin, klasik arcade oyunu Asteroids gibi oyunlarda oyuncular yalnızca uzay kayalarını vururken, Minecraft oyuncularının oyun içindeki seçimleri onların karakterleri hakkında ipuçları veriyor.
Getty ImagesÇalışmaları kapsamında Togelius ve ekibi, yetişkin katılımcılara kişiliklerini ortaya çıkaran bir anket yaptı. Daha sonra bu sonuçları katılımcıların Minecraft’ta oynama tarzlarıyla karşılaştırdı.
Sonuçlar, oyun içi davranışların belirli kişilik özellikleriyle bağlantılı olduğunu gösterdi.
Anketlerinde aile değerlerine önem verdiğini belirten kişiler de bunu farkında olmadan oyun içi aktivitelerinde gösteriyordu.
“Bu kişiler küçük evler ve çitlerle çevrili kaleler inşa ediyor.”
Togelius bu çalışmayı çocuklarla tekrarlamamış olsa da, onların da kişiliklerinin oyun içindeki seçimlerine yansıyacağını düşünüyor.
Araştırmada, Minecraft oyuncularının genel popülasyona göre daha meraklı ve daha az intikamcı eğilimlere sahip olduğu da ortaya çıktı.
Sandbox oyunlarının geniş kapsamı
Texas Tech Üniversitesi’nden psikolog Bailey Brashears, Minecraft gibi sandbox oyunlarının sunduğu geniş imkanların, bu oyunları daha çekici hale getirdiğini belirtiyor.
Geçen yıl, Minecraft’ın psikolojik bir araştırma aracı olarak nasıl kullanılabileceği konusunda bir tez yayımlayan Brashears, oyun içinde beş temel oynanış unsurunun bulunduğunu belirledi:
- Sosyal etkileşim,
- Keşif ve mücadele yoluyla yetkinlik hissi,
- Mühendislik,
- Yaratıcılık,
- Hayatta kalma temelli oynanış.
Brashears, “Çoğu oyunda bu unsurlardan sadece biri ya da ikisi bulunur” diyor ve şöyle devam ediyor:
“Örneğin, Fortnite daha çok sosyal oyun ve hayatta kalma üzerine kurulu.”
Elbette, çocukların Minecraft oynarken harcadığı zaman, ekran süresi konusundaki daha geniş endişeleri de gündeme getiriyor.
Ancak Minotti, çocuklarının oyun süresinin dengeli olduğunu vurguluyor. Dışarıda basketbol gibi fiziksel aktivitelerle de ilgileniyorlar.
Minotti yine de bazen oyun oynama sürelerini hatırlatması gerektiğini belirtiyor ve çevrimiçi arkadaşlık isteklerini kendi onayları olmadan kabul etmemelerini sağlıyor.
“Onları internette tamamen serbest bırakmıyoruz” diyor.
Getty Imagesİngiltere’deki çocuk güvenliği vakfı NSPCC, çocukları Minecraft gibi oyunlarda güvende tutmak için ebeveynlere çeşitli tavsiyeler yayımladı. Oyun içinde çocuk istismarı ve kötü niyetli kişilerin varlığına dair ciddi vakalar yaşandığı biliniyor.
Ayrıca, Roblox’un CEO’su, çocukların zararlı içeriklere maruz kalmasından endişe eden ebeveynlerin platformdan uzak durması gerektiğini söyleyerek büyük bir tartışma başlattı.
Genel olarak Minotti, çocuklarının Minecraft’ta uzun zaman geçirmesi konusunda rahat, çünkü onların oyun içindeki aktivitelerini yakından takip ediyor ve oyunu yaratıcı bir şekilde kullandıklarını görüyor.
Minotti, “Bu aslında dijital bir oyun parkı gibi” diyor.
Minecraft ve eğitim
Minecraft’ın çekiciliği, insanları yeni yollarla bir araya getirme fırsatı da sunuyor.
Örneğin, Covid-19 pandemisinin ilk yıllarında üniversite profesörleri, çevrimiçi dersleri Minecraft üzerinden gerçekleştirdi.
İrlanda’daki ilkokul öğretmenleri de öğrencileri derse dahil etmek için Minecraft Education’ı kullandı.
Getty ImagesTeknoloji Üniversitesi Shannon Midwest’ten psikoloji eğitmeni Éadaoin Slattery, İrlanda’da 11 öğretmenle yaptığı araştırmada, Minecraft’ın sınıf içi etkinliklerde başarıyla kullanıldığını belirtiyor. Çalışma, Minecraft’ın sahibi Microsoft tarafından finanse edildi.
Slattery, bir öğretmenin öğrencilerine Galce öğretmek için Minecraft içinde restoranlar ve farklı yiyecekler oluşturduğunu anlatıyor. “Bu yöntem, öğrencilerin yeni kelimeleri öğrenmesine yardımcı oldu” diyor.
Başka araştırmalar da Minecraft’ın sınıf ortamında kullanıldığında öğrenci motivasyonunu artırdığını, problem çözme, okuma-yazma ve diğer akademik beceriler üzerinde olumlu etkiler yarattığını gösterdi.
Oyunun, oyuncuların tamamen kendilerini kaptırdığı akış halini (flow state) tetiklediği düşünülüyor. Bu durum, çocukların oyuna yoğun bir şekilde odaklanmasını sağlıyor ve etraflarındaki diğer her şeyi unutmalarına yol açabiliyor.
Herkes için eşit derecede ilgi çekici mi?
Bununla birlikte, Minecraft’ın her çocuğa hitap etmediğini gösteren bazı çalışmalar var.
Avustralya’da 700 ebeveyni kapsayan bir araştırmada, 3-12 yaş arası erkek çocukların yüzde 54’ünün Minecraft oynadığı, ancak kız çocuklarında bu oranın yüzde 32 olduğu ortaya çıktı.
Araştırmacılar, bu tür oyunların kız çocuklarını da en az erkek çocuklar kadar dahil etmesi gerektiğini savunuyor. Çünkü bu oyunlar, çocukların gelecekte ihtiyaç duyacakları dijital becerileri geliştirmelerine yardımcı oluyor.
Minotti ise kızlarının bilgisayar kullanımı konusunda hiçbir sorun yaşamadığını düşünüyor.
“Minecraft gerçekten onların dünyası haline geldi” diyen Minotti şöyle devam ediyor:
“Oyun içinde ne olup bittiğini anlamak için bazen onlara sormam gerekiyor.”
Fiziksel Lego parçalarıyla da oynamaktan keyif alsalar da, Minotti evde tonlarca Lego parçası saklamaya yerleri olmadığını belirtiyor.
Minecraft ise bunun pratik bir çözüm sunduğunu düşünen Minotti, “Bu, hayal edebileceğiniz tüm Lego parçalarına sahip olmak gibi bir şey” diyor.
